Ni JC Punongbayan

Noong nakaraang Huwebes (ika-8 ng Nobyembre), ibinalita ng Philippine Statistics Authority (PSA) ang pinakabagong datos pagdating sa ekonomiya ng Pilipinas.

Ang laki ng ekonomiya ng Pilipinas ay sinusukat gamit ang gross domestic product (GDP), o ang halaga ng lahat ng produkto at serbisyong ginagawa sa isang ekonomiya sa loob ng isang quarter o taon.

Ang paglago ng ekonomiya ay sinusukat gamit ang GDP growth rate, o ang taunang pagbabago ng GDP.

Ayon sa PSA, lumago ang ekonomiya ng Pilipinas nang 6.1% noong 3rd quarter ng 2018 (mula Hulyo hanggang Setyembre).

Para bigyan ng konteksto ang pigurang ito, narito ang ilang bagay na kailangan mong malaman:

1) Patuloy na bumabagal ang paglago ng ekonomiya.

Mula sa Figure 1, makikita ang patuloy na pagbagal ng paglago ng ekonomiya ng Pilipinas sa nakalipas na mga quarter.

Ang 6.1% growth noong 3rd quarter ay di lang mas mababa kaysa sa 6.2% growth noong 2nd quarter (Abril hanggang Hunyo). Ito rin ang pinakamababa mula noong 4th quarter ng 2015 (o 2 taon at 9 buwan na ang nakalipas).

Kapag bumababa ang GDP growth, mas matagal na nakakamit ang kaunlaran ng isang bansa.

Halimbawa, kapag ang kita mo ay lumalaki nang 7% taun-taon, asahang madodoble ito sa loob ng 10 taon. Pero kung 5% lang ang growth rate ng kita mo, tatagal ng 14 taon bago dumoble ito. Ganito rin ang nangyayari sa GDP.

2) Mas mababa rin ito sa target ng gobyerno.

Para sa 2018, target sana ng gobyerno na lumago ang ekonomiya ng Pilipinas sa pagitan ng 6.5% hanggang 6.9%.

Nagtatakda ng growth target ang gubyerno upang ipakita sa taumbayan ang commitment nila sa pagkamit ng mabilis na pagunlad ng bansa.

Pero makikita sa Figure 1 na mas mababa ang 6.1% kumpara sa itinakdang target ng gubyerno.

Sa katunayan, binaba na nila ang target GDP growth mula sa 7-8% patungong 6.5-6.9%. Masyado kasing mataas ang naunang target. Gayun pa man, di pa rin nila naabot ang mas mababang target.

Samantala, di rin naabot ng gubyerno ang target nito para sa inflation, na dapat ay nasa pagitan lamang ng 2-4% para sa 2018. Noong Oktubre, naitala ang inflation sa 6.7%. (BASAHIN: Inflation noong Oktubre, good news nga ba?)

Problema ito dahil habang masyadong mababa ang paglago ng ekonomiya, masyado namang mataas ang inflation: Di na nga ganun kabilis ang paglaki ng kita mo, kinakain pa ito ng inflation.

3) Humina ang paggastos sa maraming sektor ng ekonomiya.

Bakit bumabagal ang paglago ng ekonomiya? Himayin natin ang datos.

Una, bumagal ang paggastos sa maraming sektor ng ekonomiya.

Importante ito dahil sa anumang ekonomiya ang kita ninuman ay galing sa gastos ng ibang tao. Kaya kapag lumalaki ang paggastos ng mga tao, lumalaki rin ang ekonomiya.

Pinapakita ng Figure 2 na sa 6.1 puntos na kabuuang paglaki ng ekonomiya, 4.8 puntos ang galing sa gastos sa pamumuhunan o investment (blue). Lumiit ito kumpara noong nakaraang quarter.

Samantala, 3.47 puntos ang nanggaling sa gastos ng mga ordinaryong konsumer tulad mo at tulad ko (green). Lumiit din ang kontribusyon nito.

Ang gastos naman ang gubyerno ay nag-ambag ng 1.49 puntos, at bahagya itong lumaki kumpara sa 2nd quarter (orange).

Kung pagsasamahin ang green, blue, at orange, makukuha mo ang GDP growth na 9.76 puntos. Pero ang totoong GDP growth ay 6.1 puntos dahil kailangan nating isama ang negatibong ambag ng “net exports” sa paglago ng ekonomiya, o -4.06 puntos (gray).

Samakatuwid, imbis na palakihin ang GDP, pinaliit ito ng net exports. Ito’y dahil mas malaki ang halaga ng ating inaangkat (imports) kaysa iniluluwas (exports). (BASAHIN: Lumalaking trade deficit, dapat bang pangambahan?)

4) Humina ang produksyon ng industriya at lumiit ang agrikultura.

Isa ring paraan para himayin ang datos ng GDP growth ay sa pamamagitan ng pagsuri ng produksyon sa malalaking sektor ng ekonomiya: agrikultura, industriya, at serbisyo.

Pinapakita sa Figure 3 na noong 3rd quarter, sa kabuuang 6.1 puntos na GDP growth, 4.06 puntos ang galing sa sektor ng serbisyo (orange). Kalakip dito ang maraming uri ng serbisyo tulad ng pagtitinda, transportasyon, pagbabangko, atbp.

Samantala, 2.08 puntos naman ang galing sa industriya (blue), kung saan nakapaloob ang manufacturing, construction, pagmimina, atbp. Pansining bumaba ang kontribusyon nito mula sa mga nakaraang quarter.

Panghuli ang sektor ng agrikultura (green). Noong 3rd quarter, lumiit ang sektor na ito at humila pababa sa kabuuang GDP growth (-0.03 puntos) imbis na tumulong sa paglaki nito.

Ano ang pwedeng gawin ng gubyerno?

Paano manunumbalik ang mabilis na paglago ng ekonomiya?

Unang-una, sa usapin ng paggastos, kailangan masolusyonan agad ng gubyerno ang lumalalang inflation. Habang mabilis ang pagtaas ng presyo ng mga bilihin, di ginaganahan ang marami sa ating mga kababayan na gumastos.

Samantala, bagamat mas malaki ang halaga ng imports kaysa sa exports, kailangan siguruhin na mapupunta ang imports sa mga puhunang makakatulong sa paglago ng ating ekonomiya sa hinaharap.

Pagdating naman sa mga sektor, kailangang tugunan ang pagbagal ng manufacturing, ayusin ang mga isyu sa pagmimina at quarrying, at hikayatin ang mas marami pang pamumuhunan.

Panghuli, kailangang maresolba agad ang pagkalugmok ng agrikultura sa bansa, lalo na ang pagsasaayos ng supply ng bigas, gulay, at isda.

Ni Paul Feliciano

Ang post na ito ay simula ng isang series kung saan paguusapan natin ang kalagayan ng trapik sa Pilipinas at epekto nito sa mga Pilipino at ating ekonomiya. Tatalakayin din natin ang mga hakbang na ginagawa ng gubyerno para tugunan ang problemang ito.

Isa sa pinakamalalang problemang kinakaharap ng mga Pilipino ngayon ay ang lumalalang sitwasyon ng trapik sa mga lungsod ng bansa, lalo na sa Metro Manila.

Mula sa mahabang pila sa MRT araw-araw, mabagal na usad ng mga sasakyan sa EDSA, at mga nagsisiksikang bus at jeepney—tinitiis natin ang lahat ng ito bilang mga commuter at motorista dahil kailangan natin magtrabaho at maghanapbuhay.

Bakit trapik sa mga siyudad?

Sa isang banda, hindi kagulat-gulat ang ganitong sitwasyon. Nangyayari ito iba’t-ibang dako ng mundo. Habang lumalago ang ekonomiya, mas dumarami ang mga tao at aktibidad sa lungsod.

Ayon sa Asian Development Bank (ADB) lagpas 44 milyong tao sa Asya ang nakatira ngayon sa mga siyudad na sentro ng negosyo at kalakalan. Noong 2007, mas maraming tao na sa mundo ang nakatira sa urban areas kaysa sa rural areas (Figure 1).

May mabuting dulot kasi ang pagsasama-sama ng mga tao sa mga lungsod. Halimbawa, mas nagiging mas madali pakikipagkalakaran at pakikipag-ugnayan sa isa’t-isa. (Sa economics, tinatawag itong agglomeration economies.)

Kaya naman malaki talaga ang papel ng mga syudad sa pagpapayaman ng isang bansa.

Ayon nga sa isang pagaaral, halos 80% ang kontribusyon ng mga urban areas sa paglago ng ekonomiya sa buong Asya. Lagpas 120,000 tao rin ang umaalis sa mga rural areas araw-araw upang humanap ng oportunidad sa mga siyudad.

Sa Pilipinas, ang Metro Manila rin ang responsable sa 38% ng kabuoang kita ng bansa kung susukatin gamit ang gross domestic product or GDP. Kapag isama mo ang mga karatig rehiyon ng Metro Manila (Region III at Region IV-A) ay aabot ito sa 62% (Figure 2).

Ngunit habang umuunlad ang isang siyudad at dumadami ang mga taong nakatira dito, lumalaki rin ang pangangailangan sa pribado o pampublikong transportasyon.

Halimbawa, dumarami ang mga pribadong sasakyan. Ito’y dahil lumalaki ang kita ng mga tao, mura na ngayon ang bumili ng kotse, at di kasi madaling sumakay sa MRT o LRT.  Sa taong 2015, umabot na sa 2.5 milyon na ang mga sasakyan sa Metro Manila, at patuloy pa itong lalaki.

Ang problema rito, dumadagdag lang sa trapik ang mga kotse dahil hindi naman nakakasabay ang pagdami at paglawak ng mga kalsada.

Ano ang nawawala sa Pilipino ng dahil sa trapik?

Magastos ang paglala ng trapik, at maraming paraan para sukatin ang gastos na ito.

Isa rito ay ang tagal ng oras na nasa trapik tayo.

Halimbawa, ang Metro Manila ay pangatlo sa may pinakamatagal na biyahe kumpara sa ibang lungsod sa Asya (Figure 3), at lamang lang nang bahagya ang Bangkok at Jakarta.  Ayon sa isang survey, mahigit 66 na minuto ang tagal ng biyahe, katumbas nito ay 16 na araw kada taon ang naaaksaya sa trapiko.

Bukod pa rito, kailangan isali ang halaga ng oras na nawawala sa pagkaipit sa trapik.

Sa economics, tinatawag na opportunity cost ang halaga ng isang bagay na hindi natin nagawa ng dahil sa isang bagay, sitwasyon, o pangyayari. Halimbawa, ang opportunity cost ng pagkaka-ipit mo sa trapik ay ang oras na nagamit mo sana sa mas makabuluhang bagay.

Batay sa ulat ng Japan International Cooperation Agency o JICA, ang kabuoang economic (o opportunity) cost ng mabagal na transportasyon sa Metro Manila ay tinatayang nasa P3.5 bilyon kada araw noong 2017, mas mataas sa P2.4 bilyon noong 2014.

Kung walang gagawin ang gobyerno, ang economic cost ng trapik sa Metro Manila ay maaring lumobo sa P5.4 bilyon kada araw sa taong 2035.

Dagdag pa rito, ang economic cost sa trapik sa mga karatig na probinsya—tulad ng Laguna, Cavite, at Rizal—ay umaabot na sa P2.3 bilyon.

Hindi pa kasama ang iba pang malalaking siyudad sa Pilipinas tulad ng Cebu, Davao, Cagayan de Oro, o San Fernando at Angeles City sa Pampanga na maaaring magdulot pa ng mas malaking kawalan sa ekonomiya ng Pilipinas.

Sa Asya, katumbas ng 2%-5% ng kabuoang kita ng bansa (gross domestic product o GDP) ang nawawala kada taon dahil sa trapik at mataas na bayad sa transportasyon, ayon sa tantsa ni ADB.

Dagdag pa rito, dapat isama ang iba pang “costs” na dulot ng trapik sa bawat commuter at motorista.

Halimbawa, maaaring hindi na sapat ang oras natin para makapiling ang ating pamilya, pati narin ang pag-aalaga  sa ating sarili. Maari ring tumaas ang stress levels na pwedeng maging sanhi ng masamang kalusugan. Nagiging hadlang rin ito sa pagtugon sa oras ng emergency gaya ng pagresponde sa sunog o kaya ay pagdala ng mga nag-aagaw buhay sa ospital. Ang mas matagal na paggamit ng sasakyan ay dumadagdag din sa paglalala ng carbon emissions.

Sa laki ng nasasayang sa kita at oras, mayroon nga bang agaran at pangmatagalang solusyon ang gobyerno? Mayroon nga bang solusyon sa lumalalang trapiko?

Abangan ang sagot sa susunod na blog entry.